Κανιβαλισμός: Το τελευταίο ταμπού

Σε μια εποχή που και τα ειδεχθέστερα των εγκλημάτων έχουν πάψει πια να σοκάρουν την κοινή γνώμη, ο κανιβαλισμός μοιάζει να είναι το τελευταίο προπύργιο της φρίκης. Για μια φυλή –την ανθρώπινη- που σύμφωνα με την Βίβλο κατάγεται από τον αδελφοκτόνο Κάιν, ίσως να είναι και ο… τελευταίος πειρασμός!

Τα φονικά ένστικτα που αναπτύσσονται μεταξύ των ανθρώπων, έχουν σύμφωνα με τους κοινωνιολόγους και τους ιστορικούς μια πολύ απλή εξήγηση. Συνδέονται με το γεγονός ότι ο άνθρωπος εξελίχθηκε από άοπλο χορτοφάγο σε οπλισμένο σαρκοφάγο και εν συνεχεία παμφάγο, χωρίς την ταυτόχρονη ανάπτυξη του ενστικτώδους μηχανισμού, (ο οποίος συναντάται ακόμα και στα ζώα με τα πιο έντονα φονικά ένστικτα) που ορίζει πως τα όπλα, φυσικά ή τεχνητά, κατά κανόνα δεν στρέφονται ενάντια στο ίδιο είδος.

Κάνοντας μια σύντομη ανασκόπηση στο ζήτημα της ανθρωποφαγίας, από τους Νεάντερταλ που κανιβάλιζαν κατά περίσταση, τους Σκύθες που έτρωγαν συστηματικά τους εχθρούς τους, αλλά και τον Πέρση στρατηλάτη Καμβύση, μέχρι τις κανιβαλικές τελετουργίες των πρωτόγονων νομαδικών φυλων, την συμμορία του αιμομίκτη κανίβαλου Sawney Bean, τον διάσημο ανθρωποφάγο Hannibal Lecter (πρόκειται άραγε για εντελώς μυθοπλαστικό πρόσωπο;) και τις περιπτώσεις σύγχρονων μας κανίβαλων που έχουν σημειωθεί κατά καιρούς σε πολλές χώρες του ανεπτυγμένου κόσμου, μπορούμε ίσως να συνεπάγουμε ότι η κατανάλωση ανθρώπινου κρέατος από ανθρώπους (και όχι η περιστασιακή ή η κατ’ ανάγκη), αποτελεί μια πρακτική η οποία αν και περιορίστηκε, ουδέποτε εξαλείφθηκε. Επιπρόσθετα ποτέ δεν κατέστη εφικτό να εξηγηθεί επαρκώς. Το τελευταίο δε κώλυμα, μοιάζει να ενισχύεται όταν πολλοί «εκπρόσωποι» του είδους που συνελήφθηκαν για τα εγκλήματα τους, έθεταν στην ανθρωπότητα με φυσικότητα το ερώτημα: «Και γιατί όχι»;

«Cannibe» σημαίνει γενναίος
Ο όρος κανιβαλισμός προέρχεται από την ισπανική λέξη «canibal» και υποδηλώνει την κατανάλωση ανθρώπινου κρέατος διασαφηνίζοντας ότι η πράξη δεν συμβαίνει για λόγους επιβίωσης, αλλά με βάση κάποιο τελετουργικό σκοπό. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός πως η ισπανική λέξη έχει την ρίζα της στην λέξη «cannibe» (πιθανόν σχετίζεται με το «caribe»), το όνομα μιας φυλής ιθαγενών των βορειοανατολικών περιοχών της νότιας Αμερικής, στην οποία παρατηρήθηκε αυτή η συνήθεια, ενώ στην τοπική διάλεκτο «cannibe» σήμαινε γενναίος. Πόση αλήθεια κρύβει η ετοιμολογία της λέξης και πόσο συνδέθηκε μέσα στους αιώνες η πρακτική της ανθρωποφαγίας με την γενναιότητα; Αν και σε πολλούς η συνειρμική σύνδεση μοιάζει αδόκιμη, η ιστορία έρχεται μάλλον να την επιβεβαιώσει.

Ο κανιβαλισμός είναι μια πρακτική που έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα, με καταγραφές για περιστατικά κανιβαλισμού να αναφέρονται από πολλούς συγγραφείς όπως ο Ηρόδοτος, ο Πλίνιος, ο Στράβων, ο Ιούλιος Καίσαρας αλλά και ο Ομηρος. Μάλιστα, οι μελετητές των προαναφερθέντων έργων, αναφέρουν πως σαν πρακτική δεν συνδεόταν με την θηριωδία και δεν συνέβαινε σε πολιτισμούς χαμηλού επιπέδου όπως θα περίμενε κανείς. Στον Ηρόδοτο για παράδειγμα αναφέρεται η νομαδική φυλή των Σκυθών, που ζούσε στα βάθη της Ασίας και τα παράλια της Μαύρης Θάλασσας. Ο ιστορικός τους περιγράφει ως «ανδροφάγους Σκύθες» και αυτό γιατί συνήθιζαν να τρώνε τόσο τους γηραιότερους της φυλής τους, όσο και τους αιχμαλώτους που έπιαναν από τις μάχες τους. Επιπροσθέτως κατά τους Πλίνιο, Αρεταίο και Γαληνό, η ανθρωποφαγία δεν ήταν προνόμιο των Σκυθών. Υπήρχαν πολλοί Μεσογειακοί λαοί, όπως επίσης πληθυσμοί της Αιγύπτου και της Ρώμης, που ασκούσαν τον κανιβαλισμό για λόγους θρησκευτικούς ή για λόγους υγείας. Υπήρχε η πεποίθηση πως η κατανάλωση του αίματος και των οργάνων του νεκρού, θα δώσει σε όσους τον καταναλώσουν μέρος από την σοφία του ή θα χαρίσει καλή υγεία και ίαση.

Αιώνες πριν τη δράση των προαναφερθέντων, το φαινόμενο του κανιβαλισμού παρατηρήθηκε στους Νεάντερταλ, γεγονός που αποδεικνύεται από την ανάλυση ανθρώπινων οστών που ανακαλύφθηκαν στην Ευρώπη και ανάγονται στην νεολιθική εποχή. Διαπιστώθηκε ότι τα οστά αυτά είχαν σπάσει από άλλους ανθρώπους προκειμένου να εξαχθεί ο μυελός των οστών. Αντίστοιχα, σώματα της ίδιας περιόδου φαίνεται πως είχαν διαμελιστεί αμέσως μετά τον θάνατό τους με σκοπό να φαγωθούν. Φαίνεται όμως ότι κανιβαλιστικές τάσεις υπήρξαν σε όλη την Ευρώπη, αφού αντίστοιχα δείγματα συναντούμε από την αρχαία Σκωτία μέχρι τα Βαλκάνια.

Και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού όμως, όπου ο κανιβαλισμός έχει και τις ρίζες του, τόσο οι φυλές Ινδιάνων της βόρειας Αμερικής όσο και οι Αζτέκοι, που είχαν δομήσει έναν πολιτισμό υψηλού επιπέδου και είχαν άρτια διοκητική οργάνωση, συνήθιζαν να κανιβαλίζουν τους εχθρούς τους, κρατώντας μάλιστα τα οστά με τα οποία κοσμούσαν τους ναούς τους. Μία από τα ίδια και για τους αυτόχθονες λαούς της Ωκεανίας, όπου για να εξαλειφθεί το συνήθειο της ανθρωποφαγίας, έγιναν μεγάλες προσπάθειες από τις κυβερνήσεις μέχρι και τα τέλη του 20ου αιώνα! Από τους πλέον… ενσυνείδητους ανθρωποφάγους, θεωρούνταν και μια φυλή στην Παπούα Νέα Γουινέα οι οποίοι μέχρι πριν κάποιες δεκαετίες, χώριζαν τον πληθυσμό τους σε «ανθρώπους» και «φαγώσιμους», τρώγοντας έναν ηλικιωμένο άντρα για κάθε παιδί που γεννιόταν και δίνοντας μια σκληρή αλλά αποτελεσματική λύση στο πρόβλημα του υπερπληθυσμού.

Η συμμορία της Σκωτίας
Ο Alexander Sawney Bean γεννήθηκε το 16ο αιώνα στο ανατολικό Lothian, μια περιοχή στα πέριξ του Εδιμβούργου και με βάση τις καταβολές του θα μπορούσε να είναι ένας τυπικός Σκοτσέζος. Ομως η ζωή του θα εξελισσόταν πολύ διαφορετικά. Διαπιστώνοντας νωρίς πως δεν τρέφει καμία εκτίμηση για την νομοταγή και συμβατική ζωή, κατάφερε να γίνει ο φόβος και ο τρόμος της περιοχής για πολλά χρόνια. Δημιουργώντας μια γροτέσκα προσωπικότητα και ακολουθώντας έναν αιμοδιψή από άποψη τρόπο ζωής, έφτιαξε μια συμμορία με την οποία έκαναν επιθέσεις σε περιηγητές και ταξιδιώτες, όχι για να τους ληστέψουν, αλλά για να τους φάνε! Ο αριθμός των θυμάτων τους, όταν εν τέλει η συμμορία συνελήφθη από το ανθρωποκυνηγητό που εξαπολύθηκε εναντίον τους από τον βασιλιά James VI της Σκωτίας, άγγιζε το ανατριχιαστικό νούμερο των 1.000 ανθρώπων.

Πιο συγκεκριμένα, ο Sawney είχε ξεκινήσει να εργάζεται ως σκαπανέας, επάγγελμα που «κληρονόμησε» από τον πατέρα του. Επίσης είχε μια σύζυγο, με την οποία όμως πολύ σύντομα κατέληξαν ότι δεν μπορούσαν να ζήσουν μέσα στο στενό πλαίσιο της κοινωνίας. Ετσι το έσκασαν και πήγαν να ζήσουν σε μια σπηλιά στην νότια πλευρά του νησιού (την Bennane Head, η οποία αποτελεί μέχρι σήμερα για το λόγο αυτό, τουριστικό αξιοθέατο της Σκωτίας). Η πρόσβαση στην σπηλιά ήταν δύσκολη κι όταν ερχόταν η παλίρροια τα νερά κάλυπταν εντελώς την είσοδο. Παρ’ όλα αυτά όποιος βρισκόταν στο εσωτερικό της ήταν προστατευμένος, αφού το βάθος της έφτανε τα 200 μέτρα, καθιστώντας την ένα ιδανικό ορμητήριο για τους επίδοξους εγκληματίες. Ο Sawney και η σύζυγός του έζησαν εκεί για αρκετό διάστημα, σκοτώνοντας περαστικούς και τρώγοντας την σάρκα τους, όχι τόσο για να επιβιώσουν αλλά από αγνή και καθαρή απόλαυση. Μέσα στο διάστημα των 25 ετών που υπολογίζεται πως έζησαν εκεί, απέκτησαν οχτώ γιους, έξι κόρες, δεκαοχτώ αρσενικά και δεκατέσσερα θηλυκά εγγόνια, εκ των οποίων τα περισσότερα ήταν δημιούργημα αιμομιξιών.

Οι απόγονοί τους ανατράφηκαν φυσικά με τα πρότυπα των γονιών, φτιάχνοντας έτσι την θρυλική συμμορία των Sawney Bean, που δρούσε τα βράδια, κάνοντας επιθέσεις σε μοναχικούς ταξιδιώτες ή παρέες διερχομένων καβαλάρηδων, διαμελίζοντας και τρώγοντας όποιον δεν κατάφερνε να ξεφύγει. Ο θρύλος λέει ότι όταν η τροφή περίσσευε, ο Sawney διακατεχόμενος από πνεύμα οικονομίας, έκανε τα κομμάτια τουρσί με το αλάτι της θάλασσας και τα διατηρούσε για τις μέρες που δεν θα υπήρχε λεία. Τα τμήματα που δεν τρώγονταν από την άλλη, πετιούνταν στην θάλασσα και συχνά ξεβράζονταν σε κοντινές ακτές σπέρνοντας τον πανικό στους περίοικους.

Οι εξαφανίσεις ανθρώπων δεν περνούσαν απαρατήρητες από τις τοπικές κοινωνίες και σε συνδυασμό με τα διαμελισμένα πτώματα που ξεβράζονταν συχνά, θορυβούσαν τις αρχές.Ομως οι Sawney ήταν προσεκτικοί στις εφόδους τους, δεν εμφανίζονταν ποτέ κατά την διάρκεια της ημέρας, ενώ και η σπηλιά τους ήταν ένα φυσικό οχυρό, του οποίου η είσοδος συνήθως ούτε καν φαινόταν.

Σύντομα προκλήθηκε φρενίτιδα στους ντόπιους που δεν μπορούσαν να εξηγήσουν τι συνέβαινε. Σε μια απελπισμένη ανάγκη για απονομή δικαιοσύνης, ξεκίνησαν άδικα λιντσαρίσματα σε πανδοχείς και ξενοδόχους που βρίσκονταν κατά μήκος της διαδρομής των μυστηριωδών εξαφανίσεων, όμως με τις εξαφανίσεις να συνεχίζονται, σύντομα κατάλαβαν πως είχαν στρέψει τα βέλη τους σε λάθος στόχο.

Το τέλος του τρόμου
Μετά από 25 χρόνια αδιάκοπης ανθρωποφαγίας, το τέλος για τους Sawney ήρθε όταν ένα βράδυ επιχείρησαν να επιτεθούν σε ένα έφιππο ζευγάρι που περνούσε από την περιοχή. Η σύζυγος διαμελίστηκε σε πολύ σύντομο χρόνο από τα μικρά της ομάδας, όμως ο άντρας κατάφερε να διαφύγει καθώς ήταν οπλισμένος και μυημένος στις τεχνικές της μάχης.Ετσι ο πρώτος επιζήσαντας από τους κανίβαλους, έχοντας εντοπίσει την περιοχή δράσης τους, ενημέρωσε τους πολίτες, φτάνοντας μέχρι τον βασιλιά, από τον οποίο ζήτησε να δράσει για να σταματήσουν οι φρικαλεότητες της αιμοσταγούς συμμορίας. Ο βασιλιάς James VI της Σκωτίας –μετέπειτα βασιλιάς James I της Αγγλίας- ηγήθηκε ο ίδιος μιας «στρατιάς» 400 αντρών και με την βοήθεια σκύλων ιχνηλατών, κατάφεραν να εντοπίσουν το ορμητήριο των Sawney. Τα σκυλιά έχοντας εντοπίσει την οσμή της σάρκας, οδήγησαν τους άντρες στην είσοδο της σπηλιάς και καθώς ήταν μέρα, τους έφερε αντιμέτωπους με τον αιμομίκτη, κανίβαλο πατριάρχη και την οικογένεια του, αλλά και αμέτρητων ανθρώπινων μελών που κρέμονταν από το ταβάνι της σπηλιάς. Ολα τα μέλη της συμμορίας πιάστηκαν ζωντανά, αλυσοδέθηκαν και οδηγήθηκαν προσωρινά στις φυλακές του Εδιμβούργου. Εν συνεχεία και υπό δρακόντεια μέτρα ασφαλείας, μεταφέρθηκαν στην Γλασκόβη όπου και τους ανακοινώθηκε η εσχάτη των ποινών χωρίς να προηγηθεί δίκη. Μάλιστα, προς τέρψη του φιλοθεάμονος κοινού αλλά και μέσα στο πλαίσιο μιας πανηγυρικής ατμόσφαιρας, καθώς η κοινωνία είχε πλέον απελευθερωθεί από τον φόβο των διαμελισμένων πτωμάτων και των εξαφανίσεων, η θανάτωση τους δεν έγινε με τον συνηθισμένο, συμβατικό τρόπο. Στους άντρες πραγματοποιήθηκε ακρωτηριασμός των γεννητικών οργάνων, των χεριών και των ποδιών ώστε να πεθάνουν από αιμορραγία. Οι γυναίκες και τα παιδιά, αφού παρακολούθησαν τον αργό και βάναυσο θάνατο των αντρών, κάηκαν ζωντανοί.

Ενας μύθος της κωμόπολης Girvan, της πλησιέστερης στο σημείο δράσης των Sawney περιοχής, λέει πως μια από τις κόρες του Alexander είχε καταφέρει να ξεφύγει από την οικογένεια-συμμορία και προσπάθησε να φτιάξει την ζωή της στην κοντινή πόλη. Οταν η ιστορία της μαθεύτηκε στους κατοίκους, την έπιασαν και την κρέμασαν στο δέντρο που η ίδια είχε φυτέψει στην αυλή της. Από τότε, σύμφωνα με τον θρύλο, ο προσεκτικός επισκέπτης μπορεί να ακούσει τον ήχο της ταλάντωσης και τις τελευταίες κραυγές της κρεμασμένης κοπέλας. Αξίζει πάντως να αναφέρουμε πως μέχρι σήμερα η ιστορία των Sawney αποτελεί φόβητρο για τα παιδιά στις κοντινές στο Girvan επαρχίες, αλλά και μια αξιόλογη πηγή εσόδων, αφού τα τουριστικά γραφεία οργανώνουν επισκέψεις στην σπηλιά «Bennane Head», δίνοντας στον σύγχρονο άνθρωπο το μερίδιο της έντονης συγκίνησης του τρόμου που όλοι αποζητούν.

Οι Hannibal Lecter του σήμερα
Αποτέλεσε δημιούργημα της φαντασίας του Thomas Harris και χαρακτηρίζεται από πολλούς ως η απόλυτη ενσάρκωση της ιδιοφυίας της φρίκης, γεγονός που τον τοποθετεί στο πάνθεον των «κακών» της τέχνης. Ο ψυχίατρος Hannibal Lecter, που έχοντας σώας τας φρένας, αλλά και μια αλλόκοτη νηφαλιότητα του νου, επέλεγε να τρέφεται με ανθρώπινο κρέας, θεωρούσε την πράξη του εντελώς φυσιολογική. Αξίζει να αναφέρουμε ότι ο συγγραφέας έπλασε τον χαρακτήρα των βιβλίων του μετά από ενδελεχή μελέτη των αρχείων των φρικιαστικότερων εγκλημάτων που διατηρούσε το FBI. Με τον παρανοϊκό δόκτωρ να αποτελεί ένα αμάλγαμα περιπτώσεων πραγματικών ανθρώπων, δεν προκαλούν απορίες τα αντίστοιχα πρόσφατα περιστατικά που συγκλονίζουν κατά περιόδους τις τοπικές κοινωνίες.

Ετσι έχουμε τον Hannibal της Βενεζουέλας, κατά κόσμον Dorangel Vargas, ο οποίος μέχρι την σύλληψή του το 1999 είχε φάει δέκα ανθρώπους σε διάστημα δύο μόλις ετών, ενώ με απάθεια δήλωσε στο δικαστήριο και τους δημοσιογράφους πως «…οποιοσδήποτε μπορεί να φάει ανθρώπινο κρέας, αρκεί να το πλύνει και να το ψήσει καλά». Ο ίδιος πάντως απέφευγε τους ηλικιωμένους γιατί έχουν πολλές τοξίνες και τους παχύσαρκους γιατί είχαν χοληστερίνη!

Μια ακόμα πρόσφατη σχετικά περίπτωση που συγκλόνισε την Αμερική, είναι αυτή στο Μαϊάμι μόλις ένα χρόνο πριν, όπου οι κάμερες ασφαλείας κάτω από μια γέφυρα, κατέγραψαν έναν άντρα την στιγμή που κυριολεκτικά έτρωγε έναν άλλον, έχοντας ξεκινήσει από το πρόσωπο. Ο θύτης είχε καταγωγή από την Αϊτή και μετά από εξέταση κρίθηκε ψυχικά διαταραγμένος.

Η λίστα με τους σύγχρονους εγκληματίες όμως είναι ατελείωτη, εμπεριέχοντας μάλιστα και άτομα νοητικά υγιή, καταδεικνύοντας σε μερικές περιπτώσεις την απλή επιθυμία και περιέργεια ως τα μόνα κίνητρα της φρικιαστικής πράξης τους.

Παμφάγοι αλλά όχι ανθρωποφάγοι;
Ο κανιβαλισμός σήμερα είναι απαγορευμένος από τον σύγχρονο πολιτισμό. Απλά απαγορεύεται. Τελεία. Παρ’ όλα αυτά, καταλαβαίνοντας κανείς ότι η κατανάλωση ανθρώπινου κρέατος, όπου συνέβαινε συστηματικά, δεν συνδεόταν με την επιβίωση αλλά με κάποια τελετουργία, δημιουργεί μια σειρά εύλογων αποριών. Πόσο βαθειά στο γονίδιο μας υπάρχει ο κανιβαλισμός και πόσο πίσω έχει «σπρωχτεί» στο συλλογικό ασυνείδητο; Πόσο βέβαιοι είμαστε ότι κάποια στιγμή δεν θα επανέλθει στο προσκήνιο; (δείτε για παράδειγμα την επιτυχία που σημειώνουν οι τηλεοπτικές σειρές με τα αιμοσταγή ζόμπι). Πως περιμένουμε από τον άνθρωπο που ζει σε κοινωνίες δομημένες σε πολιτικοοικονομικά συστήματα που χαρακτηρίζονται από όλο και πιο έντονη –μεταφορική- ανθρωποφαγία, να αποδοκιμάσει και να απορρίψει στο μέλλον την κυριολεκτική; Οσο οι άνθρωποι δέχονται πιέσεις παντός τύπου, τόσο τα πρωτόγονα ένστικτα θα κάνουν την εμφάνισή τους. Και τότε ίσως η ανθρωπότητα έρθει και πάλι αντιμέτωπη με εκείνον τον πρωτόγονο και αρχέγονο τρόμο.

πηγη