Πυθαγόρας ο μυστήριος

«Ο Πυθαγόρας ήταν άντρας σοφός και θεσπέσιος κατά της ιδέας» Λουκιανός

«Για τον Πυθαγόρα, το γιο του Μνήσαρχου, το Σάμιο, ξέρουμε τόσα λίγα αξιόπιστα που βλέπουμε μονάχα μια γιγάντια σκιά του προσώπου του να δρασκελίζει την ιστορία» Τσέλλερ.



Η αμφιλεγόμενη προσωπικότητα του Πυθαγόρα: Οι αντιφατικές πλευρές του χαρακτήρα και της σκέψης του φιλοσόφου, για τους αμφισβητίες και τους υποστηρικτές του, καθώς και για τις σημαντικές «πρωτιές» της Πυθαγόρειας Σχολής το Ομακοείον.

Από όλους τους προσωκρατικούς φιλοσόφους ο Πυθαγόρας ο Σάμιος (περί το 580-500 π.κ.ε.) είναι σίγουρα ο πιο αμφιλεγόμενος και αινιγματικός. Αυτό μπορεί εν μέρει να οφείλεται στις πενιχρές πληροφορίες που διαθέτουμε για το άτομό του· μπορεί επίσης να οφείλεται στις σχετικά όψιμες γραπτές μαρτυρίες που έχουμε για τη ζωή και το έργο του Σαμίου και των Πυθαγορείων. Οι μεταγενέστερες αυτές μαρτυρίες περιέχουν αναμφίβολα πολλές ξένες και αβέβαιες προσθήκες, που σίγουρα δεν διασφαλίζουν την αλήθεια.

Πέρα όμως από τις διαπιστώσεις αυτές, οι ασάφειες και αντιφατικότητες που αφορούν την προσωπικότητα του φιλοσόφου και τον Πυθαγορισμό σχετίζονται επίσης, κατά τη γνώμη μου, με τον μυστηριακό όσο και μυστικιστικό χαρακτήρα της ηθικοθρησκευτικής, κατ’ ουσίαν, αδελφότητας που ίδρυσε ο Πυθαγόρας στον Κρότωνα της Κάτω Ιταλίας και με την προσπάθεια του Πυθαγόρα και των Πυθαγορείων να επιτύχουν τη σύζευξη θρησκείας και επιστήμης.

Η σύζευξη αυτή δεν επιχειρήθηκε στη βάση ενός φυσικού, ανοιχτού στην επικοινωνία θρησκευτικού συναισθήματος, αλλά οικοδομήθηκε πάνω σε έναν ξένο προς την ελληνική σκέψη, κλειστό, αυταρχικά και ιεραρχικά διαρθρωμένο κύκλο μυημένων μελών, που εξέφραζαν και ακολουθούσαν τις θρησκευτικές και ηθικές επιταγές μέσα από έναν απόρρητο και αποκρυφιστικό θεωρησιακό λόγο. Το άκρως τολμηρό, επισφαλές όσο και σκοτεινό αυτό εγχείρημα είναι προφανές ότι επιτρέπει ­ από ηθικοθρησκευτική και επιστημολογική άποψη ­ πολύπλευρες και εκ διαμέτρου αντίθετες προσεγγίσεις, αλλά και παρανοήσεις, που κάθε άλλο παρά συντελούν σε μια καθολική αποδοχή της προσωπικότητας του φιλοσόφου.

Οι κατηγορίες του Ηράκλειτου: Η αμφισβήτηση του Πυθαγόρα αρχίζει ήδη από πολύ νωρίς. Ο πρώτος που στρέφεται εναντίον του είναι ο κατά μία περίπου γενιά νεότερός του Ηράκλειτος, ο οποίος αμφισβητεί, κατά ειρωνικό θα έλεγα τρόπο, τη φήμη του Σαμίου φιλοσόφου, τον οποίο μάλιστα κατηγορεί ακόμη και για επιφανειακή πολυμάθεια και κακοτεχνία (έντεχνη εξαπάτηση των ανθρώπων). Έτσι, κατά τον Ηράκλειτο (απόσπασμα 40):

«Πολυμαθίη νόον έχειν ου διδάσκει· Ησίοδον γαρ αν εδίδαξε και Πυθαγόρην αὐτοῖς τε Ξενοφάνεά τε και Εκαταῖον» (η πολυμάθεια δεν διδάσκει την ορθή κρίση· αλλιώς θα την είχε διδάξει στον Ησίοδο και στον Πυθαγόρα, καθώς ακόμη και στον Ξενοφάνη και στον Εκαταίο). Όπως επίσης (απόσπασμα 129): «Πυθαγόρης Μνησάρχου ἱστορίην ἤσκησεν ἀνθρώπων μάλιστα πάντων καὶ ἐκλεξάμενος ταύτας τάς συγγραφὰς ἐποιήσατο ἑαυτοῦ σοφίην, πολυμαθίην, κακοτεχνίην»

(ο Πυθαγόρας, γιος του Μνησάρχου, άσκησε την έρευνα περισσότερο από όλους τους ανθρώπους, και αφού έκανε μια επιλογή από τούτες τις γραφές, οικειοποιήθηκε τη σοφία, που δεν ήταν άλλο από την πολυμάθεια και την κακοτεχνία).

Παρόμοιες απόψεις συναντάμε και στους νεότερους χρόνους. Ο Νίτσε για παράδειγμα, που είναι θαυμαστής του Ηράκλειτου, δηλώνει συχνά τη συμπάθειά του για τους Προσωκρατικούς, όχι όμως και για τον Πυθαγόρα, τον οποίο μάλλον περιφρονεί λόγω των θρησκευτικών και ηθικών του προκαταλήψεων.

Ιδιαίτερα αντιπαθής είναι πάντως ο Πυθαγορισμός στους υλιστές φιλοσόφους και στους εκφραστές του διαλεκτικού υλισμού, για τους οποίους ο Ηράκλειτος και ο Δημόκριτος αποτελούν τους αρχηγέτες της φιλοσοφικής και διαλεκτικής σκέψης. Ίσως δεν είναι τυχαίο ότι η διδακτορική διατριβή του Καρλ Μαρξ είχε αντικείμενο μελέτης τη διαφορά της φυσικής φιλοσοφίας στους δύο κατ’ εξοχήν υλιστές φιλοσόφους, τον Δημόκριτο και τον Επίκουρο.

Τι απαντούν οι υποστηρικτές του: Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν αρκετές μαρτυρίες που δικαιολογούν και μια θετική εικόνα του Πυθαγορισμού. Ας μου επιτραπεί να αναφέρω στη συνέχεια μερικές χαρακτηριστικές «πρωτιές» του Πυθαγόρα ή των Πυθαγορείων (η διάκριση δεν είναι πάντα δυνατή), που είναι οπωσδήποτε αξιοσημείωτες.

Μετά την εγκατάλειψη της Σάμου, που βρισκόταν υπό την τυραννία του Πολυκράτη, ο Πυθαγόρας ιδρύει περί το 530 π.κ.ε. την αδελφότητά του στον Κρότωνα της Κάτω Ιταλίας. Η αδελφότητα αυτή, που πρωτοεμφανίστηκε ως αίρεση, παρακλάδι του Ορφισμού, αποτελεί ουσιαστικά την πρώτη γνήσια φιλοσοφική σχολή και σηματοδοτεί ­ όπως υποστηρίζει και ο W. Κ. C. Guthrie στο βιβλίο του «Οι Έλληνες Φιλόσοφοι» ­ τη θεμελίωση της «ιταλικής» φιλοσοφίας, που μαζί με την «ιωνική» φιλοσοφία συγκροτούν το μεγάλο οικοδόμημα της πρώιμης αρχαιοελληνικής σκέψης.

Ο Πυθαγόρας μπορεί επίσης να θεωρηθεί ο αρχηγέτης του ιδεαλιστικού ρεύματος στη φιλοσοφία. Θεωρείται ακόμη το αρχέτυπο του φιλοσόφου και του σοφού δασκάλου. Λέγεται επίσης ότι πρώτος αυτός χρησιμοποίησε τον όρο «φιλοσοφία» και αποκάλεσε τον εαυτό του «φιλόσοφο».

Όσον αφορά την κοσμολογία και την επιστήμη, αναφέρεται ­ με κάποιες πάντως επιφυλάξεις ­ ότι ο Πυθαγόρας χρησιμοποίησε πρώτος τον όρο «Κόσμος», για να ονομάσει αρχικά τον έναστρο ουρανό και αργότερα το Σύμπαν. Και στις δύο πάντως περιπτώσεις, η σημασία της λέξης σχετίζεται άμεσα με την πυθαγόρεια τάξη, αρμονία και ομορφιά.

Ο Πυθαγόρας δίδασκε εξάλλου ότι η Γη, όπως και ο Κόσμος, είναι σφαιρική, ο δε Αριστοτέλης στο έργο του «Περί Ουρανού» (293α, 293β) μας πληροφορεί ότι οι Πυθαγόρειοι υποστήριζαν επίσης μια πυροκεντρική θεωρία του Κόσμου, σύμφωνα με την οποία η Γη περιστρεφόταν γύρω από ένα κεντρικό πυρ, που το ονόμαζαν «Διός φυλακήν».

Η θεωρία βέβαια αυτή, που ιστορικά αποδίδεται στον πυθαγόρειο Φιλόλαο, δεν έβαζε ακόμη τον ήλιο στη θέση αυτής της κεντρικής φωτιάς· αυτό έμελλε να το κάνει αργότερα (τον 3ο π.κ.ε. αιώνα) ο Αρίσταρχος ο Σάμιος, που θα μπορούσαμε επίσης να τον κατατάξουμε, ως αστρονόμο και φυσικό φιλόσοφο, στους Πυθαγορείους.

Οπωσδήποτε επομένως οι Πυθαγόρειοι είναι αυτοί που θα αμφισβητήσουν για πρώτη φορά τη γεωκεντρική θεωρία του Σύμπαντος και θα ανοίξουν έτσι τον δρόμο για την πυθαγόρεια, κατ’ ουσίαν, ηλιοκεντρική θεωρία του Κοπέρνικου.

Αν πάντως ο μυστικισμός, ο απόρρητος λόγος και η θεοποίηση του δασκάλου είναι τα κατ’ εξοχήν μη ελληνικά στοιχεία του Πυθαγορισμού, η εμφαντική αναφορά της πυθαγόρειας σχολής στη μορφή ή δομή των όντων ­ ως το καθαυτό ουσιώδες, που είναι μετρήσιμη και μπορεί να εκφραστεί αριθμητικά, είναι χαρακτηριστικά ελληνική. Ξεκινώντας άλλωστε από την τέχνη της μουσικής και εκφράζοντας, για πρώτη φορά, τα διαστήματα της μουσικής κλίμακας με αριθμητικές σχέσεις, ο Πυθαγόρας θεμελίωσε τη μαθηματική φιλοσοφία και φυσική, σχετίζοντας την τάξη και αρμονία των ήχων με την τάξη και αρμονία του Σύμπαντος.

Οι αριθμοί, που για τους Πυθαγόρειους είναι πηγή σοφίας και η ουσία ή η αρχή των πραγμάτων, είναι μαθηματικές οντότητες, οι οποίες εκφράζουν ­ μέσω ενός ηθικά εδραιωμένου δυϊσμού και μιας επιστημονικής, γεωμετρικής θεώρησης του κόσμου ­ μια αιώνια και άχρονη αλήθεια· μια αλήθεια που παραπέμπει τελικά σε μια θεϊκή οντότητα. Με αυτόν τον τρόπο ο Πυθαγορισμός προχώρησε σε μια μυστικιστική σύζευξη μαθηματικών και θεολογίας, που αποσκοπούσε αρχικά στην κάθαρση της ζωής των μυημένων οπαδών.

Ορθολογισμός και θρησκεία: Αυτή η ιδιαιτερότητα του Πυθαγορισμού, με το ιδιότυπο φιλοσοφικό αμάγαλμα θρησκείας και ορθολογισμού, διαφοροποιεί τελικά τον Πυθαγόρα από τους άλλους Προσωκρατικούς και δικαιολογεί, εν μέρει, τον θαυμασμό που εκφράζει για τον φιλόσοφο ο Μπέρτραντ Ράσελ, ο οποίος στο βιβλίο του «Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας – Ενότητα Ι: Οι Προσωκρατικοί» (μετάφραση Αιμ. Χουρμούζιου, εκδ. Ι. Δ. Αρσενίδη, 1970) λέει σχετικά:

«Δεν γνωρίζω άλλον άνθρωπο με τόσην επιρροή όπως αυτός στη σφαίρα της διανοήσεως. Το λέω τούτο γιατί αυτό που φαίνεται ως πλατωνισμός, όταν αναλυθή, αποκαλύπτεται στην ουσία του πυθαγορισμός». Με την άποψη αυτή συμφωνούν και οι νομπελίστες φυσικοί Β. Χάιζενμπεργκ και Ε. Σρέντινγκερ. Ο Richard S. Westfall εξάλλου, στο βιβλίο του «Η Συγκρότηση της Σύγχρονης Επιστήμης» (μετάφραση Κρινώ Ζήση, επιστημονική επιμέλεια Κώστας Γαβρόγλου, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1993) αναφέρει στην Εισαγωγή: «Δύο ήταν τα μείζονα θέματα που κυριάρχησαν στην επιστημονική επανάσταση του 17ου αιώνα: η πλατωνική – πυθαγόρεια παράδοση, που αντιμετώπιζε τη φύση με τη γεωμετρία, πεπεισμένη ότι ο κόσμος είναι συγκροτημένος σύμφωνα με τις αρχές της μαθηματικής τάξης, και η μηχανοκρατία, η οποία θεωρούσε τη φύση μια τεράστια μηχανή»

Ας μου επιτραπεί να ολοκληρώσω την αναφορά μου στην αινιγματική προσωπικότητα του Πυθαγόρα και στη Σχολή του με την παράθεση ενός σύντομου αποσπάσματος από το βιβλίο του Ε. Σρέντινγκερ «Η Φύση και οι Ελληνες» (μετάφραση και επιστημονική επιμέλεια δρ Θεοφάνης Γραμμένος, εκδ. Π. Τραυλός – Ε. Κωσταράκη, 1995), το οποίο εκφράζει και τη δική του θέση και απορία:

«Ο ήρεμος σημερινός ερευνητής της Φύσης εκπλήσσεται και συχνά αισθάνεται αμηχανία από το γεγονός ότι οι Πυθαγόρειοι, με όλες τις προκαταλήψεις και τις προκατασκευασμένες ιδέες τους περί ομορφιάς και απλότητας, προόδευσαν περισσότερο ­ τουλάχιστον στον σημαντικό τομέα της κατανόησης του Κόσμου ­ από τη νηφάλια Σχολή των Ιώνων «Φυσιολόγων» και περισσότερο από τους πνευματικούς απογόνους τους, τους Ατομικούς».

Ο Πυθαγόρας ο Σάμιος: Σημαντικός Έλληνας φιλόσοφος, μαθηματικός, γεωμέτρης και θεωρητικός της μουσικής. Είναι ο κατεξοχήν θεμελιωτής των ελληνικών μαθηματικών , δημιούργησε ένα άρτιο σύστημα για την επιστήμη των ουρανίων σωμάτων που κατοχύρωσε με όλες τις σχετικές αριθμητικές και γεωμετρικές αποδείξεις και ήταν ιδρυτής ενός μυητικού φιλοσοφικού κινήματος που λέγεται Πυθαγορισμός (Pythagorism ή Pythagoreanism). Επειδή οι περισσότερες πληροφορίες γράφτηκαν πολλούς αιώνες μετά τον θάνατό του, πολύ λίγες αξιόπιστες πληροφορίες είναι γνωστές γι΄ αυτόν.

Επίσης, επηρέασε σημαντικά τη φιλοσοφία και τη θρησκευτική διδασκαλία στα τέλη του 6ο αιώνα π.κ.ε. συχνά αναφέρεται ως σπουδαίος μαθηματικός και επιστήμονας και είναι γνωστός για το Πυθαγόρειο Θεώρημα που έχει το όνομά του. Γεννήθηκε το 580 π.κ.ε. και ως επικρατέστερος τόπος γεννήσεως παραδίδεται η νήσος Σάμος. Ακόμη είναι πιθανό να ταξίδεψε αρκετά όταν ήταν νέος. Υπήρξε μαθητής του φιλόσοφου Φερεκύδη στη Λέσβο, του Θαλή του Μιλήσιου, του Αναξίμανδρου στη Μίλητο και του Ερμοδάμαντος στη Σάμο. Έπειτα μετοίκησε στην Αίγυπτο, έμεινε στις Θήβες και στη Μέμφιδα κι έμαθε καλά τη γλώσσα των Αιγυπτίων, μυήθηκε στα Αιγυπτιακά Μυστήρια και μελέτησε τα θρησκευτικά και επιστημονικά τους βιβλία. Από εκεί, λένε, ότι πήγε στην Ινδία και μελέτησε και εκεί τις δοξασίες και τον πολιτισμό των λαών της, που ήταν εξίσου μεγάλος όπως των Αιγυπτίων.

Γύρω στο 530 π.κ.ε. μετακόμισε σε μία ελληνική αποικία στη νότια Ιταλία. Οι υποστηρικτές του Πυθαγόρα ακολούθησαν τις πρακτικές που ανέπτυξε και μελέτησαν τις φιλοσοφικές του θεωρίες. Τα μέρη συνάντησης των Πυθαγόρειων κάηκαν και ο Πυθαγόρας αναγκάστηκε να φύγει από την πόλη. Πέθανε στο Μεταπόντιον της Ιταλικής Λευκανίας σε ηλικία 84 ετών το 496 π.κ.ε.

Οι βασικές ιδέες της κοσμοθεωρίας του: Το αντικείμενο ενασχόλησης του Πυθαγόρα ήταν η καθοδήγηση μιας «εταιρείας». Αυτή η εταιρεία ήταν μία μυστική, πνευματική κίνηση, που είχε αναπτύξει και έντονη πολιτική δραστηριότητα. Οι Πυθαγόρειοι του 5ου αιώνα π.κ.ε συγκαταλέγονται στους πιο σημαντικούς επιστήμονες του καιρού τους και ο Πυθαγόρας φαίνεται να ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την επιστήμη.

Στο Πυθαγόρειο σύστημα οι θρησκευτικοί και φιλοσοφικοί στόχοι είναι αλληλένδετοι. Από την εποχή του Doring έχει προβληθεί η σκέψη πως η ιδέα της κάθαρσης αποτελεί κλειδί για την κατανόηση της σχέσης θρησκείας και επιστήμης στον αρχικό Πυθαγορισμό. Η ιδέα της κάθαρσης δια της επιστήμης, απ΄ ό,τι είναι γνωστό, δεν αποδόθηκε στον Πυθαγόρα παρά μόνο από τον Ιάμβλιχο.

Βέβαια ο Αριστόξενος, ο Ηρόδοτος, ο Εμπεδοκλής και ο Ίωνας από την Χίο αποκαλούν τον Πυθαγόρα: «πολυμαθή, ιστορικό και σοφιστή». Γύρω από το χαρακτηρισμό του Πυθαγόρα ως «σοφιστή» επικρατεί διχογνωμία. Μερικοί στη λέξη σοφιστής δίνουν την έννοια «επιστήμονας», σημασιολόγηση που άλλοι απορρίπτουν. Η λέξη σοφιστής σύμφωνα με τους Λίντελ και Scott αρχικά σήμαινε από τη μια αυτόν που κατείχε καλά την τέχνη του και από την άλλη τον φρόνιμο, τον συνετό.

Αρχικά είχαν αποδοθεί στον Πυθαγόρα οι ιδιότητες του «σαμάνου»: του εκστασιαζόμενου, δηλαδή, μάγου και θεραπευτή, του θαυματοποιού θεραπευτή. Ο Εκαταίος ο Αβδηρίτης και ο Αντικλείδης παρουσιάζουν τον Πυθαγόρα ως τον εισηγητή της γεωμετρίας στην Ελλάδα από την Αίγυπτο. Στον ίδιο τον Πυθαγόρα αποδίδονται οι βασικές ιδέες της «θεωρίας» του «κόσμου» και της «κάθαρσης», ιδέες που συνέχουν τις δύο τάσεις της Πυθαγόρειας σχολής, την επιστημονική και την πνευματική.

O Αέτιος λέει πως ο Πυθαγόρας ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε τη λέξη «κόσμος» αποδίδοντάς της την έννοια της «του όλου περιοχής». Την άποψη του Αετίου αμφισβητούν οι Kirk και Raven, υποστηρίζοντας πως ο Πυθαγόρας χρησιμοποιούσε τη λέξη «κόσμος» με την έννοια της τάξης του σύμπαντος. Στοχαζόμενος την αρχή της τάξης, που αποκαλύπτεται ότι διέπει το σύμπαν και ρυθμίζει την κίνηση των ουράνιων σωμάτων, και εφαρμόζοντας την κοσμική τάξη στον εσωτερικό του κόσμο, ο άνθρωπος μπορεί προοδευτικά να αποκτήσει «αθανασία».

Μια πολύ σημαντική ανακάλυψη που έκανε ο Πυθαγόρας είναι η αριθμητική ερμηνεία του σύμπαντος. Μετρώντας τα κατάλληλα μήκη της χορδής ενός μονόχορδου, διαπίστωσε πως τα σύμφωνα μουσικά διαστήματα μπορεί να εκφρασθούν σε απλές αριθμητικές αναλογίες των τεσσάρων πρώτων ακεραίων αριθμών. Σ΄ αυτόν αποδίδονται οι αριθμητικοί λόγοι της οκτάβας (1/2, δια πασών), της τετάρτης καθαρής (3/4, συλλαβά), της πέμπτης καθαρής (2/3, δι” οξείαν) και του μείζονος τόνου (8/9, επόγδοος, που είναι η διαφορά μεταξύ τετάρτης καθαρής και πέμπτης καθαρής).

Αντίστοιχα τα διαστήματα που εκφράζουν οι λόγοι αυτοί από τους αρχαίους Έλληνες ονομάζονταν: δια πασών(1/2), δια τεσσάρων(3/4, λόγος επίτριτος), δια πέντε(2/3, λόγος ημιόλιος) και επόγδοον(8/9, λόγος επόγδοος). Το ενδιαφέρον του Πυθαγόρα για τη μουσική αρμονία οδηγεί στη σκέψη σε αυτόν να αποδοθεί και η θεωρία της «Αρμονίας των Σφαιρών». Επίσης έχουν αποδοθεί σε αυτόν διάφορες γεωμετρικές ανακαλύψεις με γνωστότερο το ομώνυμό του θεώρημα. Ορισμένοι αρχαίοι συγγραφείς απέδωσαν στον Πυθαγόρα την ανακάλυψη πως ο Εωσφόρος (Αυγερινός) και ο Έσπερος (Αποσπερίτης) είναι ένας και ο αυτός αστέρας της Αφροδίτης. Άλλοι απέδωσαν αυτήν την ανακάλυψη στον Παρμενίδη.

Ο Πυθαγόρας δεν έγραψε ποτέ τίποτε, προτιμούσε να μεταδίδει τη διδασκαλία του είτε μέσω σύντομων αποφθεγμάτων είτε μέσω παραδειγμάτων από τη ζωή. Σε αντίθεση με τους δήθεν «μεγάλους» θρησκευτικούς πατριάρχες, καθώς επίσης και με το σύνολο των φιλοσόφων, δεν επιθυμούσε σε καμία περίπτωση να εκλαϊκευθεί η σκέψη του και πολύ περισσότερο να συζητηθεί. Διατύπωνε τα αποφθέγματα του ή μαθήματα με τρόπο καθαρό και οριστικό, σαν αφορισμούς, επιτρέποντας μόνο στους μαθητές που βρίσκονταν πολύ καιρό κοντά του να θέσουν ερωτήσεις, ενώ οι αρχάριοι (ακροατές) μπορούσαν μόνο να ακούν. Λόγοι μυστικότητας επέβαλλαν να μην κρατά κανείς σημειώσεις και είναι επομένως λογικό ότι μετά τον θάνατο του φιλοσόφου, ήταν αδύνατον να ξεχωρίσει κανείς τη δική του διδασκαλία από εκείνην των μαθητών του.

Το ότι ο Πυθαγόρας κατέχει σημαντική θέση στην ιστορία της φιλοσοφίας, αυτό οφείλεται στο ότι θεωρούσε τη Γνώση το κυριότερο εργαλείο της Πνευματικής κάθαρσης, μόνο μέσω της αγάπης για τη γνώση μπορούμε να συντονιστούμε με την αρμονία του σύμπαντος, άρα φαίνεται ότι ο όρος «φιλόσοφος» επινοήθηκε από εκείνον. Μαθαίνουμε από τι συνίσταται η αρμονία για την οποία μιλά ο Αριστοτέλης (Μεταφυσική), στο πρώτο απόσπασμα που παρουσιάζεται: οι λεγόμενοι Πυθαγόρειοι έβλεπαν στον αριθμό την αρχή όλων των πραγμάτων.

Η δράση του Πυθαγόρα στην Ιταλία: Σύμφωνα με τον Πορφύριο, ο Πυθαγόρας δεν πήγε απευθείας εις τον Κρότωνα αλλά πρώτα επισκέφθηκε τους Δελφούς και κατ” άλλους και τη Δήλο. Κατόπιν έφθασε εις την Κρήτη θέλοντας να συναντήσει τους μύστες του Μόργου, ενός από τους Ιδαίους Δάκτυλους. Από αυτούς εκαθάρθη με την «κεραύνιαν λίθον» την ημέρα κοντά στην θάλασσα ξαπλωμένος μπρούμυτα και την νύχτα κοντά στον ποταμό στεφανωμένος με μαλλί μελανού αρνιού. Κατήλθε και στο Ιδαίο άντρο κρατώντας μελανού αρνιού μαλλί, όπου παρέμεινε τις καθιερωμένες 27 ημέρες και απέδωσε προσφορές στον Δία.

Όταν έφθασε εις την Ιταλία, πήγε πρώτα στον Κρότωνα, όπου έκανε μεγάλη εντύπωση στους εκεί κατοίκους. Ήταν ένας άνδρας με μακρόχρονες περιπλανήσεις και εξαιρετικός από την ίδια του τη φύση, καλά προικισμένος από την τύχη, φιλελεύθερος στα φρονήματα και μεγάλος, με πολλή χάρη και ευπρέπεια στον λόγο και στο ήθος και σε όλα τα άλλα, με αποτέλεσμα να γοητεύσει τους ανώτατους άρχοντες της πόλεως. Και αφού είπε πολλά καλά, κατά διαταγή των αρχόντων άρχισε να συμβουλεύει τους νέους.

Μετά απ” αυτά, οι νέοι προσέρχονταν αθρόα κοντά στον Πυθαγόρα και ύστερα οι γυναίκες και έτσι ιδρύθηκε από αυτόν σύλλογος γυναικών. Η φήμη του μεγάλωσε ακόμη περισσότερο και απέκτησε πολλούς οπαδούς ακόμη και βασιλείς και δυνάστες από την γειτονική βάρβαρη χώρα.

Εκείνα που έλεγε στους μαθητές του («συνόντας») δεν είναι γνωστά με βεβαιότητα διότι υπήρχε σκόπιμη σιωπή. Κυρίως γινόταν γνωστά σε όλους πρώτον ότι η ψυχή είναι αθάνατη και έπειτα ότι η ψυχή μεταβιβάζεται σε άλλα γένη ζωών.

Επίσης δίδασκε ότι σε μερικές περιόδους εμφανίζονται πάλι εκείνα που υπήρξαν κάποτε, τίποτε νέο δεν υπάρχει και ότι όλα όσα γίνονται έμψυχα πρέπει να τα θεωρούμε σαν ομογενή. Αναφέρεται πως πρώτος ο Πυθαγόρας έφερε στην Ελλάδα αυτές τις αλήθειες.

Με την πρώτη του δημόσια ομιλία, ενώπιον του δήμου μετέστρεψε τους πάντες υπέρ του και όπως παραδίδει ο Νικόμαχος περισσότεροι από δύο χιλιάδες παρακολούθησαν τους λόγους του. Γοητεύτηκαν δε τόσο που δεν επέστρεψαν στις ιδιαίτερες πατρίδες τους αλλά μαζί με τα παιδιά και τις γυναίκες τους έκτισαν ένα τεράστιο οίκημα ομαδικής ακροάσεως, το Ομακοείον και ίδρυσαν την ονομαζόμενη απ” όλους Μεγάλη Ελλάδα στην Ιταλία, γινόμενοι πολίτες της.

Και αφού αποδέχθηκαν ορισμένους Νόμους και παραγγέλματα απ” αυτόν σαν να ήταν θείες υποθήκες έξω από τις οποίες τίποτε δεν έκαναν, παρέμειναν με ομόνοια μαζί με το σύνολο των μαθητών επευφημούμενοι και μακαριζόμενοι από όλους τους γύρω των. Τις δε περιουσίες τους έθεταν σε κοινή χρήση και συγκατέλεγαν τον Πυθαγόρα μεταξύ των Θεών. Γι” αυτό ένα απ” τα απόρρητα που παρεδόθησαν σ” αυτούς κατά τα μαθήματα, είναι η λεγόμενη Τετρακτύς με την οποία ορκίζονταν για όλα όσα ήθελαν να βεβαιώσουν επικαλούμενοι την ενέργεια της ύπαρξης του Πυθαγόρα (σαν κάτι θείο):

Ού, μα τον αμετέραι γενεάι παραδόντα τετρακτύν,
παγάν αενάου φύσεως ριζώματ” έχουσαν.

(Όχι, μα τον παραδόσαντα και στη δική μας γενεά την τετρακτύν,
την πηγή αενάου φύσεως που ρίζες έχει)

Και όταν ταξίδεψε προς την Ιταλία και την Σικελία, όσες πόλεις βρήκε υποδουλωμένες τη μια στην άλλη, άλλες από πολλά χρόνια και άλλες πρόσφατα, αφού τις ενέπνευσε με ελεύθερα φρονήματα, απελευθέρωσε με την βοήθεια των σε ακροατών του, τον Κρότωνα, τη Σύβαρη, την Κατάνη, το Ρήγιο και μερικές άλλες. Έθεσε δε και νόμους μαζί με τον Χάρωνδα από την Κατάνη και τον Ζάλευκο τον Λοκρό, με τους οποίους νόμους έγιναν αξιοζήλευτες για πολύ καιρό.

Λέγεται πως ο Σίμιχος, ο τύραννος των Κεντοριπίνων όταν άκουσε τον Πυθαγόρα, απαρνήθηκε την εξουσία και τα χρήματα και τα μοίρασε στην αδελφή του και στους συμπολίτες του. Ο Αριστόξενος παραδίδει πως ήρθαν κοντά του για να διδαχθούν Λευκανοί, Μεσσάπιοι, Λευκέτιοι και Ρωμαίοι. Ο Πυθαγόρας απέτρεψε οριστικά στάσεις και αναρχία όχι μόνο στην εποχή του αλλά και μεταξύ των απογόνων των μαθητών του για πολλές γενεές διατηρήθηκαν οι διδαχές του. Αυτός έκανε γνωστό το σοφό απόφθεγμα:

«Με κάθε τρόπο πρέπει να διώχνεται και να καυτηριάζεται με φωτιά και με σίδερο και με άλλες επινοήσεις η αρρώστια από το σώμα, η πολυτέλεια από την κοιλιά, η επανάσταση από την πόλη, η διχόνοια από το σπίτι και απ” όλα μαζί η αμετρία».




@ Ι. Ν. Μαρκόπουλος 1999 στο Βήμα
***


Πηγές:

G. S. KIRK / J. E. RAVEN / MALCOLM SCHOFIELD, Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι

Πυθαγόρου Βίος, Πορφύριος, εκδόσεις Πύρινος Κόσμος, 1978.

Περί του Πυθαγορείου βίου, Ιάμβλιχος, εκδόσεις Νέα Θέσις, 1997.

Παπαθανασίου, Μάρω: «Η πυθαγορική διανόηση και τα μαθηματικά».

Φίλη Χριστίνα, «Πυθαγόρας, Αρχιμήδης και ινδικές μαθηματικές θεωρίες»

Anton, John P. «Ὁ πυθαγόρειος τρόπος τοῦ βίου: θρησκεία καὶ ἠθική», στό: Πρακτικά Γ΄ Διεθνοῦς Συνεδρίου Ἑλληνικῆς Φιλοσοφίας, Πυθαγόρεια φιλοσοφία – Pythagorean Philosophy (Τόμος Β΄), Πυθαγόρειο Σάμου, 1992, σσ. 9-19

Gil, Adolfo Porcar, «Ὁ Ἰβηρικὸς Πυθαγορισμὸς εἰς τὰς ἀρχὰς τῆς χριστιανικῆς χρονολογίας »

Gil, Adolfo Porcar, «Ἡ ἐπικαιρότης τοῦ Πυθαγόρου»

Πολυκάρπου Ν. Χριστόφορος, «Υπάρχουν χωρία εκ του έργου του Ιαμβλίχου» «Περί του Πυθαγορικού Βίου» τα οποία είναι δυνατόν να αναχθούν στην Ευδόξιον βιογραφίαν του Πυθγόρου» Πλάτων




ΠΗΓΗ