Τι κρύβει η διεκδίκηση της επέκτασης της υφαλοκρηπίδας της Ρωσίας στην Αρκτική

Η Αρκτική έρχεται όλο και περισσότερο στο προσκήνιο –και ο λόγος δεν είναι η υπερθέρμανση του πλανήτη, γράφουν οι Sijbren de Jong, στρατηγικός αναλυτής στο Κέντρο Στρατηγικών Μελετών της Χάγης και η Lucia van Geuns, ειδικός στις διεθνείς αγορές πετρελαίου και φυσικού αερίου.

Η περιοχή, που φιλοξενεί μερικά από τα μεγαλύτερα στον κόσμο ανεξερεύνητα αποθεματικά υδρογονανθράκων, είναι στο επίκεντρο μιας γεωπολιτικής διαμάχης μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης. Στις 24 Αυγούστου, η Ρωσία ξεκίνησε μια σειρά από μεγάλης κλίμακας στρατιωτικές ασκήσεις στην περιοχή της Αρκτικής. Μια εβδομάδα νωρίτερα, η Μόσχα ενημέρωσε τα Ηνωμένα Έθνη ότι είχε καταθέσει αίτημα για τη διεκδίκηση των 1,2 εκατ. τετραγωνικών χιλιομέτρων της υφαλοκρηπίδα της Αρκτικής. Η Ρωσία σχεδιάζει επίσης να ανοίξει εκ νέου στρατιωτικές βάσεις που εγκαταλείφθηκαν μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Παρά το γεγονός ότι το Κρεμλίνο επιμένει ότι οι στρατιωτικές κινήσεις του είναι καθαρά αμυντικές, έρχονται σε μια εποχή αυξημένων εντάσεων με τη Δύση, όσον αφορά την Ουκρανία, με τη Ρωσία να αυξάνει τις εναέριες περιπολίες ανίχνευσης στα σύνορα του ΝΑΤΟ, συμπεριλαμβανομένης και της Αρκτικής.

Γιατί, λοιπόν, ο Ρώσος Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν διεκδικεί εδάφη στην Αρκτική; Είναι αυτή η απλή μανία συγκάλυψης φόβου; Ή μήπως οι τελευταίες κινήσεις του Κρεμλίνου προκαλούνται από καθαρή οικονομική αναγκαιότητα; Η απάντηση είναι και τα δύο και η Δύση θα πρέπει να ανησυχεί ιδιαίτερα γι 'αυτό.



Η Ρωσία σε δύσκολη θέση

Η ίδια η Ρωσία βρίσκεται σε δύσκολη θέση σχετικά με την Ουκρανία. Σε αντίθεση με την ταχεία κατάληψη της Κριμαίας, η σύγκρουση στο Ντόνμπας είναι σε στασιμότητα. Επιπλέον, φαίνεται απίθανο ότι η Μόσχα είναι σε θέση να αυξήσει το μέγεθος των εδαφών που σήμερα ελέγχονται από τους αυτονομιστές. Απλά δεν μπορεί να το αντέξει οικονομικά.

Η κατάρρευση της τιμής του πετρελαίου έχει λεηλατήσει τη ρωσική οικονομία, βύθισε το Ρούβλι και διασφάλισε ότι ο πληθωρισμός θα ενεργεί σαν να είναι το 1999 και πάλι.

Η απόφαση του Κρεμλίνου να αψηφήσει τη Δύση επιβάλλοντας αντίμετρα, όπως την απαγόρευση και την καταστροφή των δυτικών εισαγόμενων τροφίμων δεν είχε θετική απήχηση στον ρωσικό πληθυσμό.

Τα ποσοστά δημοτικότητας του Πούτιν - αν και είναι σε επίπεδο που ο αμερικανός πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα θα μπορούσε μόνο να ονειρευτεί – βυθίστηκαν λόγω της υποτονικής οικονομίας της χώρας και της ελεύθερης πτώσης του ρουβλίου. Για να αποπροσανατολίσει από τα εσωτερικά προβλήματα, τι θα ήταν καλύτερο από το να αποδείξει τη δύναμη της χώρας του; Αν και η απάντηση είναι εύλογη, υπάρχουν πολύ περισσότερα στις κινήσεις του Πούτιν από όσα φαίνονται. Η πανωλεθρία των τιμών του πετρελαίου συγκλόνισε τα οικονομικά θεμέλια του κρατικού μηχανισμού της Ρωσίας. Το παραδοσιακό μοντέλο κέρδους της Μόσχας βασίστηκε σε εκτενή έσοδα από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο και ως εκ τούτου έχει τεθεί υπό σοβαρή πίεση. Η κατάσταση αυτή ενισχύεται από τις οικονομικές και τομεακές κυρώσεις που επιβλήθηκαν από τη Δύση.

Οι μεγάλες εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου, όπως η Rosneft και Gazprom, στερούνται της πολύτιμης τεχνολογίας για να εξερευνήσουν την Αρκτική και μη συμβατικές πηγές πετρελαίου και φυσικού αερίου- κάτι στο οποίο η Ρωσία θα στηριχθεί απεγνωσμένα μακροπρόθεσμα, εάν επιθυμεί να παραμείνει ο μεγαλύτερος εξαγωγέας πετρελαίου και φυσικού αερίου. Κάποιοι σχολιαστές αναρωτιούνται ανοιχτά αν η ύφεση στη Ρωσία θα οδηγήσει σε κοινωνική αναταραχή.

Η πίεση σίγουρα αυξάνεται και οι πρόσφατοι ανασχηματισμοί στην ελίτ γύρω από τον Πούτιν, όπως η παραίτηση του Βλαντιμίρ Γιακούνιν, του ισχυρό επικεφαλής της ρωσικής κρατικής εταιρείας σιδηροδρόμων και επί χρόνια έμπιστου του Πούτιν, μπορεί πράγματι να υποδεικνύει ότι οι αλλαγές έρχονται. Η Rosneft αντιμετώπισε πρόσφατα την άρνηση για χρηματοδότηση από κρατικά επενδυτικά κεφάλαια της Ρωσίας σε τέσσερις από τις πέντε αιτήσεις της. Η Gazprom, το εθνικό μεγαθήριο φυσικού αερίου της Ρωσίας, δεν είναι σε πιο αξιοζήλευτη θέση.



Η συμφωνία φυσικού αερίου με την Κίνα

Ο Πούτιν χαιρέτισε τη συμφωνία φυσικού αερίου με την Κίνα τον Μάιο του 2014, ως τη συμφωνία του αιώνα. Ωστόσο, δεδομένου ότι η σύμβαση δεν παρέχει καμία προστασία από τις χαμηλές τιμές του πετρελαίου, το έργο βρίσκεται ήδη στα όρια του ζημιογόνου. Με έναν δεύτερο αγωγό στην Κίνα να έχει αναβληθεί, η οικονομική ύφεση της χώρας έβαλε αποτελεσματικά το τελευταίο καρφί στο φέρετρο της πολυπόθητης στροφής του Πούτιν στην Ασία.

Το πρόβλημα είναι ότι αν η Ρωσία επιθυμεί να συνεχίσει να είναι ο κορυφαίος παραγωγός πετρελαίου και φυσικού αερίου στο μέλλον, θα πρέπει να διερευνήσει νέα ευρήματα πετρελαίου και φυσικού αερίου. Τα παραδοσιακά πεδία της Σιβηρίας «γερνούν» και το υγροποιημένο φυσικό αέριο δέχεται ένα πλήγμα, με όλο και περισσότερα εφόδια να εμφανίζονται από τους ανταγωνιστές. Και τώρα που αυτή η όρεξη για ενέργεια της Κίνας έχει σταματήσει, οι προοπτικές ανόδου της τιμής του πετρελαίου είναι αμελητέες.

Για να επιβιώσει, η Ρωσία χρειάζεται άλλους πόρους. Αυτοί βρίσκονται στην Αρκτική. Για παράδειγμα, τον Σεπτέμβριο του 2014 η Exxon Mobil και η Rosneft ανακοίνωσαν μια σημαντική αποκάλυψη πετρελαίου στη Θάλασσα Κάρα, αλλά η συνεργασία έπρεπε να ανασταλεί, λόγω της όξυνσης του πολιτικού κλίματος. Με άλλα λόγια, οι παλληκαρισμοί Πούτιν για την Αρκτική δεν αφορούν μόνο την απόσπαση της προσοχής από την ταραγμένη οικονομία στο εσωτερικό. Αφορούν εξίσου και την εξασφάλιση της χώρας –και της κυβέρνησης- στο μακροπρόθεσμο μέλλον.



Γιατί η Δύση θα πρέπει να ανησυχεί

Στις 31 Αυγούστου, ο Ομπάμα ξεκίνησε μια τριήμερη περιοδεία στην Αρκτική, κατά την οποία παρουσίασε το Συνέδριο για την Παγκόσμια Ηγεσία στην Αρκτική. Ο «Παγετώνας», όπως είναι γνωστό το συνέδριο, είναι ένα πολιτικό γεγονός που συγκεντρώνει τους Υπουργούς Εξωτερικών των Εθνών της Αρκτικής και βασικών παραγόντων από κράτη που δεν ανήκουν στην Αρκτική, καθώς και επιστήμονες και πολιτικούς φορείς που συζητούν για την αλλαγή του κλίματος στην περιοχή.

Τα δυτικά έθνη τείνουν να βλέπουν την Αρκτική υπερεθνικά. Δεδομένων των όσων σημαντικών διακυβεύονται, δεν είναι σαφές εάν η Ρωσία σκέφτεται το ίδιο. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους η Δύση θα έπρεπε να ανησυχεί βαθύτατα για αυτό. Η Μόσχα φαίνεται αποφασισμένη να στρατιωτικοποιήσει την περιοχή –κάτι που τα δυτικά έθνη, τουλάχιστον προς το παρόν, δεν εμφανίζονται διατεθειμένα να κάνουν.

Επίσης, εάν ξεκινήσει η «κούρσα εξοπλισμών του Βορρά», υπάρχει ένας πραγματικός κίνδυνος αυτά τα είδη επίδειξης των ίσως να παρερμηνευθούν και θα μπορούσε να προκληθεί μια πραγματική σύγκρουση. Για την ακρίβεια, ίσως μια Ρωσία με ανεπάρκεια ταμειακών διαθεσίμων να μπορεί τελικά να αποφασίσει να συμμετάσχει στην «φθηνή» Αρκτική εξερεύνηση πετρελαίου και φυσικού αερίου, με όλους τους συναφείς κινδύνους για την ασφάλεια σε αυτό το παρθένο περιβάλλον. Στην περιοδεία του σε ένα από τα τελευταία αληθινά σύνορα του κόσμου, ο Μπαράκ Ομπάμα θα πράξει σοφά να το έχει αυτό υπόψη του.




ΠΗΓΗ